Συστάσεις για Δημοσιονομική Σταθερότητα και Αμυντικές Δαπάνες
Η ανάγκη της Ελλάδας να συνεχίσει να πορεύεται προς την δημοσιονομική σταθερότητα και τη μείωση του χρέους της, καθώς και να ζητήσει ίση μεταχείριση στο πλαίσιο της αύξησης των αμυντικών δαπανών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, επισημαίνεται σε ερευνητικό σημείωμα (Research Note) που εκδόθηκε από το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή. Το σημείωμα τονίζει ότι το σχέδιο ReArm Europe δεν πρέπει να ερμηνεύεται ως παύση της δημοσιονομικής σύνεσης, αλλά ως μια ευκαιρία αντικατάστασης εθνικών δημόσιων πόρων με κοινή ευρωπαϊκή χρηματοδότηση, για προγραμματισμένες αμυντικές δαπάνες καθώς και για την ανάπτυξη της αμυντικής βιομηχανίας της ΕΕ και της Ελλάδας.
Το ερευνητικό σημείωμα, με τίτλο «Fiscal Space and Sovereign Bond Market Developments in Selected European Economies» («Δημοσιονομικός χώρος και εξελίξεις στην αγορά κρατικών ομολόγων σε επιλεγμένες ευρωπαϊκές οικονομίες»), έχει συνταχθεί από τον Καθηγητή Οικονομικών στην Business School του Πανεπιστημίου του Έσσεξ, Αλέξανδρο Κοντονίκα, και τον Συντονιστή του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή και Καθηγητή Οικονομικών στην Adam Smith Business School του Πανεπιστημίου της Γλασκόβης, Γιάννη Τσουκαλά. Πρόκειται για την πρώτη από μια σειρά σημειωμάτων του Γραφείου Προϋπολογισμού, τα οποία θα καλύπτουν σημαντικά οικονομικά ζητήματα, με έμφαση σε ευρωπαϊκές εξελίξεις που έχουν άμεση επίδραση στην ελληνική οικονομία.
Αναλύοντας δεδομένα της αγοράς κρατικών ομολόγων της Ελλάδας και άλλων 9 ευρωπαϊκών χωρών (Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ιρλανδία, Ισπανία, Ιταλία, Ολλανδία, Πορτογαλία, Φινλανδία) από το Α΄ τρίμηνο του 2004 έως το Β΄ τρίμηνο του 2024, καθώς και συγκρίνοντας στοιχεία για τον δημοσιονομικό χώρο στα παραπάνω κράτη από το Α΄ τρίμηνο του 2016 έως το Γ΄ τρίμηνο του 2024, το σημείωμα διαπιστώνει σημαντική πρόοδο της Ελλάδας στον τομέα της δημοσιονομικής προσαρμογής. Η χώρα έχει επιτύχει πρωτογενή πλεονάσματα επί σειρά ετών και έχει μειώσει τον λόγο χρέους προς ΑΕΠ κατά 54,8 ποσοστιαίες μονάδες από το 2021. Ωστόσο, οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει περιλαμβάνουν ένα ευρύτερο ευρωπαϊκό περιβάλλον με αυξημένες ανάγκες αμυντικών δαπανών, δασμούς και αναδυόμενη γεωπολιτική αβεβαιότητα. Οι κ. Κοντονίκας και Τσουκαλάς αναγνωρίζουν ότι η δημοσιονομική επίδοση της Ελλάδας είναι εντυπωσιακή, αλλά οι τελευταίες ευρωπαϊκές εξελίξεις επιβάλλουν διαρκή επαγρύπνηση.
Οι Ευρωπαϊκές Αμυντικές Δαπάνες
Η ανάγκη ενίσχυσης της άμυνας σε ευρωπαϊκό επίπεδο παρουσιάζει μια σοβαρή δημοσιονομική πρόκληση για όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, η οποία παραδοσιακά διαθέτει μεγαλύτερο ποσοστό του ΑΕΠ στην άμυνα σε σύγκριση με άλλες χώρες. Για το 2022, οι αμυντικές δαπάνες της Ελλάδας ανήλθαν στο 2,6% του ΑΕΠ, υπερκαλύπτοντας τον στόχο του ΝΑΤΟ για δαπάνες τουλάχιστον 2% του ΑΕΠ, σε αντίθεση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο που ήταν μόλις 1,3% του ΑΕΠ.
Το σημείωμα του Γραφείου Προϋπολογισμού αποκαλεί την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ReArm Europe ως «ευπρόσδεκτη εξέλιξη», εφόσον οι πρόσθετες αμυντικές δαπάνες μπορούν να χρηματοδοτηθούν από πόρους της ΕΕ. Οι συγγραφείς τονίζουν: «Σε αυτήν τη δημοσιονομική άσκηση δεν θα πρέπει να υπάρχουν νικητές και ηττημένοι. Είναι κρίσιμο ότι η πλειοψηφία των κρατών-μελών της ΕΕ αυξήσει τις αμυντικές δαπάνες τους. Παράλληλα, κράτη μέλη της ΕΕ, όπως η Ελλάδα, η Πολωνία, η Εσθονία, η Λιθουανία και η Φινλανδία, που διαχρονικά διαθέτουν υψηλό ποσοστό του ΑΕΠ τους στην άμυνα, πρέπει να τυγχάνουν δίκαιης μεταχείρισης». Είναι προς το συμφέρον της Ελλάδας να υποστηρίξει ότι οι προγραμματισμένες αμυντικές δαπάνες πρέπει να αντιμετωπίζονται εξίσου με αυτές των χωρών που παραδοσιακά έχουν χαμηλότερες δαπάνες αλλά προγραμματίζουν αύξηση.
Αναγνωρίζεται επίσης η ανάγκη της Ευρώπης να προχωρήσει σε μια τολμηρή κίνηση προς τη συμφωνία έκδοσης κοινού χρέους, πέρα από το πακέτο των 150 δισ. ευρώ του σχεδίου ReArm Europe. Αυτό είναι κρίσιμο γιατί καμία χώρα δεν μπορεί να αυξήσει τις αμυντικές δαπάνες από μόνη της χωρίς να θέσει σε κίνδυνο τη δημοσιονομική της σταθερότητα. Σε περίπτωση που η ΕΚΤ κληθεί να υποστηρίξει τις αγορές ευρωπαϊκών ομολόγων, ο ρόλος της θα είναι καθοριστικός, ιδιαίτερα σε ενδεχόμενες αναταράξεις. Ωστόσο, η πτώση αυτή μπορεί να αντιμετωπίσει προκλήσεις όπως νέα πληθωριστικά σοκ που θα περιορίσουν την ικανότητα της ΕΚΤ να προσφέρει νομισματικά μέτρα στήριξης.
Σημαντικές Εξελίξεις στο Δημόσιο Χρέος
Το ερευνητικό σημείωμα εντοπίζει κρίσιμες εξελίξεις στη σύνθεση των επενδυτών που κατέχουν ελληνικό χρέος τα τελευταία χρόνια, οι οποίες αλληλεπιδρούν με τη διαθεσιμότητα του δημοσιονομικού χώρου. Είναι αξιοσημείωτο ότι το 70% του ελληνικού δημόσιου χρέους ανήκε στον ξένο επίσημο τομέα στα τέλη του 2024, αποτέλεσμα των συμφωνιών αναδιάρθρωσης που εφαρμόστηκαν κατά την διάρκεια της κρίσης. Αυτό το ποσοστό του χρέους έχει επωφεληθεί από πολύ χαμηλά επιτόκια, διαμορφώνοντας ένα ευνοϊκό πραγματικό επιτόκιο εξυπηρέτησης του χρέους. Η μέση ωρίμανση του ελληνικού χρέους υπολογίζεται στα 18,8 χρόνια, προσφέροντας περαιτέρω ασφάλεια για τις εκδόσεις χρέους της χώρας.
Ωστόσο, οι μελλοντικές εκδόσεις χρέους σε τρέχοντα επιτόκια της αγοράς, σε συνδυασμό με την ανόρθωση των ευρωπαϊκών κόστους δανεισμού, ενδέχεται να ασκήσουν πρόσθετη πίεση στη δημοσιονομική ευρωστία της χώρας. Υπό τις παρούσες συνθήκες γεωπολιτικής αβεβαιότητας, η αναμενόμενη αύξηση στις εκδόσεις ομολόγων από ΕΕ, για χρηματοδότηση αμυντικών, υποδομών και ενεργειακών δαπανών, μπορεί να οδηγήσει σε υψηλότερα κόστη δανεισμού, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα. Για το λόγο αυτό, το σημείωμα του Γραφείου Προϋπολογισμού υπογραμμίζει πόσο επιτακτική είναι η προσήλωση στη δημοσιονομική σύνεση, η αξιοποίηση των χρηματοδοτικών μηχανισμών της ΕΕ, η συνέχιση των προσπαθειών μείωσης του χρέους, καθώς και η επιτάχυνση μεταρρυθμίσεων οι οποίες θα ενισχύσουν την αναπτυξιακή πορεία της χώρας.