🕒 10:43
Στην Κρήτη, το αίμα δεν ξεπλένεται με νερό. Για πολλούς, η φράση αυτή συνοψίζει έναν άγραφο κώδικα τιμής που επιβιώνει εδώ και αιώνες. Τον κώδικα της βεντέτας. Ένα φαινόμενο που, όσο κι αν μοιάζει να ανήκει στο παρελθόν, επιστρέφει κάθε τόσο για να θυμίσει πως σε ορισμένα σημεία της Μεγαλονήσου η τιμή μετριέται ακόμα με σφαίρες.
Από το «δικαίωμα του αίματος» στον «σασμό»
Οι ρίζες της βεντέτας πάνε βαθιά στο παρελθόν. Στην εποχή που το κράτος ήταν μακριά και οι άνθρωποι όριζαν μόνοι τους το δίκιο και το άδικο. Ο Κρητικός, μεγαλωμένος σε μια κοινωνία ανδρειοσύνης και τιμής, μάθαινε από μικρός πως η προσβολή δεν μένει ατιμώρητη. Ένα βλέμμα, μια κουβέντα, μια διαφορά για χωράφι ή ζώα μπορούσαν να γίνουν σπίθα που άναβε φωτιά δεκαετιών.
Οι βεντέτες ένωναν και διέλυαν χωριά. Ολόκληρες οικογένειες ζούσαν με το όπλο στο χέρι, παιδιά μεγάλωναν με την υποχρέωση να «ξεπλύνουν» το αίμα των δικών τους. Κι όταν πια η βεντέτα τελείωνε, έπαιρνε τη θέση της ο «σασμός»,η συμφιλίωση. Ένα άλλο τελετουργικό, εξίσου ιερό, που απαιτούσε θάρρος και υπέρβαση από όλους.
Οι ιστορικοί αναφέρουν ως μία από τις πρώτες γνωστές βεντέτες εκείνη στην περιοχή του Μυλοποτάμου, γύρω στο 1790, ανάμεσα σε δύο οικογένειες που διαφώνησαν για βοσκοτόπια και κατσίκια, διαμάχη που κράτησε δεκαετίες και μεταβιβάστηκε από γενιά σε γενιά.
Οι αφορμές: το «δίκιο του αίματος»
Οι βεντέτες γεννιούνταν σχεδόν πάντα από μικρές αφορμές, ένα χωράφι, ένα πηγάδι, ένα κοπάδι ή ακόμη και μια κουβέντα σε γλέντι. Ωστόσο, πίσω από κάθε τέτοια αφορμή υπήρχε κάτι βαθύτερο:
Η προσβολή της τιμής (π.χ. ενός άντρα, μιας γυναίκας ή της οικογένειας).
Η αμφισβήτηση της ανδρείας ή της αξιοπρέπειας.
Οι οικονομικές ή περιουσιακές διαφορές σε μια κοινωνία χωρίς σαφή όρια ιδιοκτησίας.
Και, βέβαια, η εκδίκηση για προηγούμενο φόνο, που έδινε συνέχεια στον φαύλο κύκλο.
Στην παλιά Κρήτη, η τιμή είχε μεγαλύτερη αξία από τη ζωή. Ο νόμος του κράτους θεωρούνταν «ξένος», ενώ ο νόμος του χωριού ήταν ιερός: «το αίμα πληρώνεται με αίμα».
Από τα ορεινά χωριά του Ψηλορείτη και των Λευκών Ορέων ως τα Σφακιά και τη Μεσαρά, η βεντέτα δεν ήταν απλώς εκδίκηση· ήταν κοινωνικό καθήκον. Κι όταν πια ο κύκλος του αίματος τελείωνε, μόνο ο σασμός —η τελετουργική συμφιλίωση με τη μεσολάβηση ιερέων ή γηραιών— μπορούσε να επαναφέρει την ειρήνη.
Τα Βορίζια: Το χωριό που έγινε σύμβολο
Το πιο εμβληματικό παράδειγμα είναι εκείνο των Βοριζίων, στην επαρχία Φαιστού. Τον Αύγουστο του 1955, ένα πανηγύρι για τον Άγιο Φανούριο μετατράπηκε σε μακελειό: έξι νεκροί, δεκάδες τραυματίες, ολόκληρο χωριό σε κατάσταση πολέμου. Ήταν η βεντέτα που συγκλόνισε την Ελλάδα και έκανε τον γύρο του κόσμου.
Εβδομήντα χρόνια μετά, το ίδιο χωριό ξαναμπαίνει στα πρωτοσέλιδα. Το πρώτο Σάββατο του Νομεβρίου του 2025, δύο άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους σε νέα αιματηρή σύγκρουση, αυτή τη φορά με καλάσνικοφ και εκρηκτικά. Οι αρχές μιλούν για «σύγχρονη βεντέτα», οι κάτοικοι για «χρέη παλιά». Το αποτέλεσμα; Ο φόβος επέστρεψε. Και μαζί του, η συζήτηση για το αν η Κρήτη έχει πράγματι ξεπεράσει τα φαντάσματα του παρελθόντος.
Ένας πολιτισμός τιμής, όχι απλώς εκδίκησης
Η βεντέτα δεν είναι απλώς πράξη βίας. Είναι, για τους κοινωνιολόγους, μια μορφή παραδοσιακής δικαιοσύνης. Στηρίζεται σε έννοιες όπως «τιμή», «ανδρεία», «ευθύνη απέναντι στην οικογένεια». Στην ουσία, αποτελεί έναν παλιό μηχανισμό κοινωνικής ισορροπίας, που όμως στις σύγχρονες κοινωνίες μετατρέπεται σε φαύλο κύκλο αίματος.
Η Κρήτη έχει εξελιχθεί. Οι πόλεις της είναι σύγχρονες, τα χωριά της γεμάτα ζωή και πολιτισμό. Κι όμως, σε ορισμένες γωνιές του νησιού, οι παλιές αξίες στέκουν πεισματικά όρθιες. Όχι επειδή οι άνθρωποι είναι «βίαιοι», αλλά επειδή το «να μη χαθεί η τιμή» παραμένει κάτι ιερό.
Ο σασμός ως λύτρωση
Η τηλεοπτική σειρά «Σασμός» έφερε ξανά στην επιφάνεια το ζήτημα των βεντετών και, με έναν τρόπο, τις απομυθοποίησε. Γιατί, στο τέλος, καμία οικογένεια δεν κερδίζει. Το αίμα ζητά κι άλλο αίμα, ώσπου να μη μείνει κανείς. Ο σασμός, η συμφιλίωση, είναι η μόνη έξοδος. Εκεί που ο άνθρωπος διαλέγει να ζήσει, αντί να σκοτώσει.
Ανάμεσα σε δύο κόσμους
Η Κρήτη σήμερα βρίσκεται ανάμεσα σε δύο πραγματικότητες: από τη μια, το νησί της φιλοξενίας, του πολιτισμού, των πανηγυριών και της λεβεντιάς· από την άλλη, το νησί που κουβαλά ακόμα τις σκιές των βεντετών.
Κι ίσως αυτή η αντίφαση είναι που την κάνει μοναδική. Γιατί, όσο υπάρχουν χωριά που θυμούνται, όσο το παλιό τιμωρείται και το νέο προσπαθεί να συμφιλιωθεί μαζί του, η ιστορία των βεντετών δεν θα είναι ποτέ μόνο μια μαύρη σελίδα. Θα είναι καθρέφτης μιας κοινωνίας που παλεύει ανάμεσα στο «πρέπει» και στο «θέλω», στο «νόμο» και στην «τιμή».
flash.gr